Ortodonti

Yükselen diş sağlığı bilinciyle yetişkinler de artan sayılarla ortodontik tedavi görmektedirler. Fakat yetişkin tedavisi daha karışıktır ve bazen bir sorunu gidermek için birden fazla uzman gerekebilir. Örneğin yetişkin hastalar dişeti sorunlarına karşı daha hassastırlar ve bunu düzeltmezlerse ileride düzeltici çene ameliyatı gerektiren çene ve eklem sorunları olabilir. Yetişkin tedavisindeki en önemli engel yetişkinlerin artık büyüyememeleridir.

Nedenleri

1.Beslenme Bozuklukları: Yeterli beslenemeyen kişilerde, çene ve yüz yapısında hacimsel küçülme meydana gelecek ve normal hacimdeki dişler küçük çenelerde gerekli yeri bulamayacakları için çapraşıklıklar, rotasyonlar (dönme), hatta gömüklük olguları görülecektir.

2.Ağızdan Nefes Alma: Kronik iltihaplar ve benzeri nedenler, uzun süre devam ederse bademcikler aşırı derecede büyüyebilir. Bu durumda solunum yolları daralır ve nefes alma güçlüğü meydana gelir. Bu güçlüğü yenebilmek ve o bölgedeki hava geçiş yolunu genişletebilmek amacıyla çocuk alt çenesini ve buna bağlı olarak dilini öne alma zorunluluğu duyar. Bu durum, uzun süre devam edecek olursa alt çenenin öne doğru konumu yerleşir. Dil ön dişler arasına girer ve dişlerin sürmelerine engel olursa açık kapanış meydana gelir. Hasta burundan nefes alamıyor ise ,üst çenenin büyüme potansiyeli üzerinde negatif etki oluşabilir.

3.Parmak Emme: Yeni doğmuş bir bebekte oldukça gelişmiş bir emme mekanizması vardır. Emme içgüdüsü tatmin edilmemiş bir bebek, bu ihtiyacını gidermek için bazı alışkanlıklar edinir. Anne sütü ile 9-18 ay beslenen çocuklarda çoğunlukla bu alışkanlık görülmez.

Yapılan araştırmalar parmak emmenin yaşamın ilk birkaç haftasında açlığa bağlı olarak geliştiğini göstermiştir. Dişlerin sürmeye başladığı dönemde lokal iritasyonlardan doğan ağrı, parmak emme yoluyla giderilebileceğinden bu alışkanlığın dişlenmeye yardımcı olduğu düşünülebilir. Parmak emme yaşla azalır.

Parmak emmenin nedenleri

• Ani olarak anne memesi veya biberondan kesilme
• Bebek beslenirken emmesini çok kısa sürede sonlandırmak
• Bebeğin beslenmesini uzun aralıklar olacak şekilde değiştirmek

Parmak emme alışkanlığında erken dönemde hiç önlem alınmaz. Bu devrede alışkanlığı önlemek, çocuğun fizyolojisini etkileyeceği için zararlıdır.Parmak emme alışkanlığının tedavisi için kesin bir yaş söylenemez. Uygun zaman ayarlanması her çocuk için ayrı ayrıdır. Alışkanlığın derecesi, çocuğun geçmişi zaman ayarlanmasını etkiler. Genel olarak parmak emme 3.5 yaşından sonrada devam ediyor ise tedavisine başlanmalıdır.

Bu alışkanlığı sürdüren çocukta, emilen parmağa ve sayısına göre etki alanında bulunan alt ve üst dişlerde yer değiştirmeler ve kapanış düzensizlikleri görülecektir.

4. Yalanc Emzik: Fizyolojik özellikleri olan bir emziğin 1.5 yaşına kadar emilmesi zararlı değildir. Hatta çocuğun parmak emme gibi kötü bir alışkanlık edinmesini önleme yönünden yararlıdır. Yalancı emzikler sürekli olarak kullanıldıkları zaman, etki alanları içindeki dokulara uzun süreli anormal etki yapacağı için o bölgelerde düzensizlik ve çeşitli kapanış bozukluklarına neden olmaktadır.

5. Yatış Şekli: Yatış şekli, çoğunlukla alt çenenin yatma sırasındaki konumunu belirler. Bu da bize alt çenenin ortalama günde 8 saat hangi konumda olduğu hakkında bilgi verir.

Örneğin yüzükoyun yatan bir çocuk ile sırt üstü yatan bir çocukta alt çenenin konumu farklıdır. Uyurken sürekli aynı tarafa yatıp elini veya yumruğunu yüzü ile yastık arasına koyma alışkanlığı olan kişilerde o tarafta yüz devamlı bir basınç altında bulunacağı için ortodontik problemler çıkabilir.

6. Diş sıkma, tırnak yeme, kalem ısırma, dudak ısırma gibi kötü alışkanlıklar.

7. Süt dişlerinin erken kaybı.

8. Dişeti problemlerine bağlı diş düzensizlikleri.

9. Diş kaybına bağlı olarak meydana gelen düzensizlikler.

10. 20 yaş dişlerinin öndeki dişleri sıkıştırmasına bağlı düzensizlikler.

11. Genetik olarak yatkınlık.

12. Hormonal düzensizlikler, sistemik hastalıklar.

Kapanış Bozukluğu

Kötü bir kapanış çirkin gözükür ve bu insanların tedavi için ortodontiste gitmelerinin ana sebeplerindendir. Ayrıca çiğnemede zorluk çıkarır ve daha fazla çürüğe yol açabilir. Bu düzensizliklerin düzeltilmesi ağız sağlığınızı iyileştirir ve çiğnemenizi düzeltir. Kapanış bozuklukları kategorilere ayrılırlar. En çok rastlananları:

• Çapraz Kapanma - Bu durumda üst dişler alt dişlerin içine veya dışına otururlar. Çapraz kapanma, çiğneme ve ısırmayı zorlaştırdığından genelde ortodontik tedavi gerektirir.
• Sıklaşma - Eğer dişler için yeterince yer yoksa, dişler çok büyükse veya çene çok küçükse kalıcı dişlerin doğru pozisyona kaymaları için yeterli yer olmaz.
• Derin Kapanış - Bu durumda üst ön keskin dişler alt dişlerin üstüne geçer ve bazen üst dişlerin ısırma çizgisi alt dişetlerine kadar gider.
• Ters Kapanış -Bu durumda ise alt dişler üst dişlerin önündedir.
• Ön Dişlerde Açıklık (Openbite) - Eğer üst ve alt dişler dişlerinizi kapadığınızda birleşmiyorlarsa buna open bite denir. Ön dişler aynı gücü paylaşmadığından, arka dişlere çok fazla baskı gelir. Bu, çiğnemeyi daha etkisiz hale getirmekle birlikte arka dişlerin daha hızlı yıpranmasına neden olur.
• Yer Problemleri - Bazı insanlarda her diş bulunmaz veya normalden daha küçük dişleri vardır. Eğer çene büyüklüğü normalse, bu dişlerin arasında büyük boşluklara neden olur. Bir veya daha çok dişi olmayan insanlarda ise komşu dişler boş alana kayarak boşluklara neden olur.

Tedavi Süreci

En çok kullanılan yöntem uzun bir süre zarfında dişe hafif baskı uygulayarak dişi yavaşça hareket ettiren braketlerdir. Çoğu ortodontik tedavi 2 aşamada gerçekleşir.

• Aktif aşama - Bu aşama braket kullanarak dişlerin yerine oturması ve kapanışın düzeltilmesini içerir.
• Koruma aşaması - Bu aşama uzun süre için dişi yeni yerinde tutmak için sabitleyici (retainer) kullanımını içerir. Diş hekimleri, braket haricinde genç çocuklarda çene kemiği büyümesine yardım için farklı aletler de kullanabilirler. Bu aletler yetişkinlerde nadiren kullanılırlar

Braket

Metal, seramik ve plastik braketlerden birini seçebilirsiniz. Ama ortodontik tedavi genelde paslanmaz çelik braket kullanarak yapılır. Seramik ve plastik braketler genelde estetik sebeplerden tercih edilirler, fakat tedavinin sonuna plastik braketler lekelenmiş ve rengi atmış olabilir. Plastik veya seramikten yapılmış braketlerde teller ve braket arasında daha fazla sürtünme olduğundan tedavi süresi uzayabilir. Ortodontistiniz sizinle olası seçenekleri paylaşacaktır.

Braketler dişi istenilen yöne itmek için baskı uygulayarak çalışırlar. Ortalama 1-3 yıl arası kullanılırlar. Tedavi boyunca dişler yer değiştirdiğinden arada ayarlamalar gerekmektedir. Eskiden braketler dişin çevresini kaplayan kalın çelik bantlardan oluşurdu. Yeni çıkan gelişmelerle braketler gitgide küçüldüler ve artık ortodontik bantlar nadiren kullanılıyorlar.

Bunlar takılırken diş hekiminiz özel yapıştırıcılar kullanarak dişinize minik braketler takacaktır. Daha sonra bu braketlerin arasından yay teli denilen teller geçirir. Bu yay telleri dişlerin hareket edeceği yönde belirli bir rota sağlarlar. Diş rengi teller daha az görünmekle birlikte paslanmaz çelik tellerden daha pahalıdırlar. Ligature denilen küçük elastik bantlar, yay tellerini braketlere bağlamak için kullanılabilir ve hasta her ziyarette farklı bir renk seçebilir.

Braketler takıldıktan sonra birkaç gün rahatsızlık duymak normaldir. Dişleriniz sızlayabilir ve teller dil ve dudaklarınızı kaşındırabilir. Çoğu rahatsızlık 1-2 haftaya geçmesine rağmen teller değişirken veya ayarlanırken gene hafif ağrı olabilir. Ağrıyı geçirmek için doktorunuzun tavsiye edeceği herhangi bir ağrıkesici kullanabilirsiniz.

Hareketli Aparet

Basit tedaviler hareketli apareylerle ( temizlemek için çıkarılabilen plak) yapılabilir. Dişe hafif baskı yapmasını sağlayan narin telleri ve yayları vardır.

Fonksiyonel Aparey

Bazen ortodontik aletler kullanarak çene büyümesini değiştirmek mümkündür. Bu fonksiyonel aletler çene kaslarının gücünü kullanırlar ve belli sorunları çözmekte yardımcı olabilirler.

Headgear

Bazen apareyler kadar kafa bandı (headgear) da giymek mümkündür. Genelde akşam ve geceleri kullanılırlar. Ortodontistiniz kullanım zamanlarını ve gerekli olup olmadıklarını sizinle paylaşacaktır. Bunları ortodontistinizin söylediği şekilde kullanmak tedavinin düzgün ilerlemesi için çok önemlidir.

Elastikler

Sabit braketlerin dişi hareket ettirebilmeleri için bazen narin elastik bantlar takmak gerekebilir. Ortodontistiniz lastiklere gerek olup olmadığını söyleyecektir.

İnvisalign

Bunlar dişleri düzeltmek için kullanılan sağlam plastik kalıplardır. Her hasta için, birbirinden biraz farklı takımlar üretilir. Her takım birkaç hafta kullanılıp diğeriyle değiştirilir. Şeffaf plastikten olup, neredeyse görünmezlerdir. Bu demek olur ki kimsenin dişlerinizi düzelttirdiğini bilmesine gerek yoktur. Bu hizalayıcıların en iyi sonuçlar için günde 22-23 saat kullanılmaları gerekir. Yemek yerken, diş fırçalarken veya bir şeyler içerken kolayca çıkarılabilirler. Bunları kullanmadan önce bütün kalıcı dişlerin çıkmış olması gerekir.

Sabitleyici

Sabitleyicinin amacı düzeltici ortodontik tedavi sonrası dişleri yerinde tutmaktır. Isırışınız düzeltildiğinde kemik ve dişetlerinin diş çevresinde sabitleşmek için zamana ihtiyacı vardır. Tavsiye edilen kullanım süresi ortodontistten ortodontiste göre değişir. Çoğu çocuk ve genç 20'li yaşlarının ortasına kadar takar fakat bu konuda tedavinizi en iyi o bildiğinden, ortodontistinizin tavsiyesi dinlenmelidir.